هجرت حضرت رضا(ع) به خراسان، مبدأ تحولات فراوان فرهنگی و اجتماعی در کشور ما گردید. به واسطه آن حضور پر خیر و برکت از قرون ابتدایی اسلامی در اطراف مزار حضرت رضا(ع) محیط علمی و دانشی خوبی فراهم شد طوری که حتی علمای اهل تسنن هم از سفره دانشی که امام رضا(ع) با حضور خود در خراسان بزرگ پهن کرده بود، بهره مند شدند.

حدیث سلسله الذهب و دعوت به توحید خالص که هنگام گذشتن امام رضا(ع) از نیشابور در راه مدینه به مرو بیان فرمود یکی از آن برکات است. ایشان حدیثی روایی را از یکایک پدران معصوم خود نقل نمود و بیان کرد «خدا فرمود: لا اله الا الله، دژ من است و هر که در آن دژ داخل شود از عذاب من ایمن است.» و در ادامه فرمود که «این حدیث شرطهایی دارد که من یکی از شرطهای آن هستم».

ثامن الحجج(ع) همت داشت اسلام ناب محمدی را به ایران آن روز منتقل کند. به همین دلیل مشهد مقدس، سرزمین دفن امام(ع) فقط مکانی برای زیارت نبود بلکه محیطی علمی فراهم شد و شخصیت های بزرگی از اقطار عالم به سرزمین خراسان سفر کرده و ساکن شدند و دانش خود را تقدیم محضر امام(ع) کردند.

جای آن است که آستانه مقدسه رضوی، بخاطر پیشینه پر بار خود در جریان سازی علمی جهان اسلام اثرگذار باشد. البته در طول تاریخ نیز اینچنین بوده و اقدامات بسیار خوب و اثربخشی در جوار حضرت انجام شده است. به طور نمونه کتاب وسائل الشیعه که از بهترین جوامع روایی شیعه به شمار می‌آید و در آن حدود 36 هزار روایات از پیامبر اسلام(ص) و ائمه معصوم(ع) درباره احکام شرعی، واجبات، محرمات، مستحبات و آداب جمع شده است. کتابی که از زمان نگارش، پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه قرار گرفته و از ارکان اصلی استنباط احکام شرعی و اجتهاد در حوزه های علمیه شیعه به شمار می‌آید و در تمام درسهای خارج فقه روایات آن نقل و مورد استناد قرار می‌گیرد؛ در جوار حضرت رضا(ع) توسط شیخ حر عاملی تدوین شد.

همینطور کتاب‌ها و منابع مهم و متعدد دیگری که در جوار حضرت رضا(ع) تدوین و فراهم آمده است. آستان قدس رضوی اقدامات زیادی انجام داده اما انتظار می‌رود در حوزه‌های معارف و اندیشه‌های امام رضا(ع)، توسعه فرهنگ رضوی، غنی سازی فقه اسلامی با نگاه مکتب امامیه بیشتر از گذشته ورود کرده و کلام امامیه را گسترش، تقویت و به روز کند.

باید منابع کلامی، تفسیری و فقهی به روز شوند. باید آستان مقدس رضوی به شبهات روز جامعه پاسخ دهد. در این راه نباید منتظر شویم دشمنان و بیگانگان شبهه‌ای مطرح کنند و بعد در مقام دفاع بر بیاییم بلکه باید اندیشه‌های موجود در دنیا را در ساحت‌های مختلف معارف دینی نقد کنیم.

امام علی بن موسی الرضا(ع) در زمان حضور خود در خراسان، مبدأ گفت‌وگوهای ارزشمند متناسب با فضا و شبهات آن زمان در بین ادیان ملل بود. مناسب است که آستان قدس رضوی، اقدامات خود را در راستای گفت‌وگو بین علمای اسلامی در ساحت‌های مختلف توسعه دهد. البته دستاوردهایی در این زمینه داشته‌ایم اما نباید به آنچه هست بسنده کنیم.

جا دارد آستان قدس رضوی با استفاده از امکانات علمی فراوان خود، افرادی را برای گفت‌وگو بین ادیان و مذاهب تربیت کند. باید دانشمندان و علما گفت‌وگو کنند همانطور که خود حضرت رضا(ع) در زمان خودش با ارباب ملل و ادیان گفت‌وگو می‌کرد.

در زمینه فرهنگ رضوی پسندیده این است که آستان قدس رضوی نه تنها از طریق سمعی و برگزاری مجالس مذهبی و رسانه منبر، بلکه از طریق بصری با برگزاری نمایشگاه‌ها و نمایش‌ها، تابلوها و مجسمه‌ها و هنر روز، احکام دین و معارف اسلامی و فرهنگ اسلامی را به بیش از سی میلیون زائر که در طول سال به مشهد مراجعه می‌کنند، منتقل کند. در ارتباط به فقه اسلامی نیز انتظار می‌رود که اقدامات مؤثری انجام شود.

این دستاورد برای کسب مرجعیت علمی آستان قدس رضوی است که مدرسه عالی فقاهت را به ابتکار تولیت معزز تأسیس کرد و در آنجا مجتهدین متخصص در ساحت‌های مختلف علوم اسلامی، فقه اموال و عقود، فقه بین الملل، فقه تعلیم و تربیت، فقه اجتماع، فقه جزا، فقه خانواده را بنیان نهاد و البته در حال گسترش است.

چندی است که حلقه‌های علمی اجتهادی شکل گرفته و شخصیت‌های علمی به برکت امام هشتم(ع) با این نهاد ارزشمند علمی مراوده دارند و دانش خود را تقدیم محضر ثامن الحجج(ع) می‌کنند. در زمینه‌های دیگرِ علوم اسلامی، مثل تفسیر و کلام نیز جا دارد که مدرسه عالی فقاهت در آینده توسعه پیدا کند.

در زمینه هنر اسلامی نیز لازم است رشته حکمت هنر رضوی یا به تعبیر دیگر حکمت هنر اسلامی را در دانشگاه علوم اسلامی رضوی تأسیس کنیم. فقه هنر را در دانشگاه رضوی آورده و در سطح مطالعات عالی در مدرسه فقهی عالم آل محمد(ص) این رشته‌ها را داشته باشیم و شاخه‌های فقه تخصصی را گسترش دهیم.

بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و تا حدودی دانشگاه امام رضا(ع) دستاوردهای خوبی در زمینه گسترش علوم و معارف اسلامی داشته‌اند که امیدواریم با همکاری بیشتر و هم افزایی نهادهای علمی زمینه برای مرجعیت علمی آستان قدس رضوی بیشتر از گذشته فراهم شده و شاهد اقدامات مؤثر در زمینه جریان سازی علمی باشیم. امیدوارم خداوند بیش از گذشته به مسئولین محترم آستان قدس رضوی توفیق خدمت دهد.